Nikola Tesla
İcat Dünyasının Gizemli Prensi
Nikola Tesla 19 ve 20. yüzyılın en ilginç bilim insanlarından biridir. Onun gizemli buluşları halen ilgi çekmektedir. Doğa olaylarını etkileyebildiği, depremler yaratabildiği üzerine söylentiler yayılmıştır.
Gizemli hali ile günümüzde bile kitlelerin ilgisini çekmektedir. Hakkında pek çok söylenti vardır.
Örneğin:
Yaşadığı bölgede oluşan korkutucu bir yer sarsıntısından sonra ona ulaşanlar, endişe içerisinde bir aygıtı kırmakta olduğunu görmüşler midir?
Akşamları çalıştığı hangarın içerisinde kendi oluşturduğu şimşekleri istediği gibi oradan oraya çaktırmakta mıdır?
Hep gerçekleştirmek istediği rüyası, sınırsız, bedava elektrik üretimi ve teller olmadan elektriğin dağıtımı mümkün müdür?
Dünyayı sarsabilecek seviyede olan buluşları tüm dünyadan gizlenmekte midir?
Popüler kültürün bir parçası haline gelmiş olması nedeniyle, adı saygı ile karışık korku uyandıran, bu kendi halinde, zeki insan kimdir?
Tesla 10 Temmuz 1856 yılında Hırvatistan’da doğmuştur. New York’da öldüğünde ise tarih 07 Ocak 1943’dür. Tesla günümüzde kullandığımız alternatif akım motorlarının ortaya çıkmasını sağlayan dönen manyetik alanı (rotating magnetic field) keşfetmiştir. 1884’de Amerika Birleşik Devletlerine iltica etmiş ve ertesi yıl alternatif akım dinamolarının paten haklarını George Westinghouse’a satmıştır. 1891 yılında ise Tesla Bobinini icat etmiştir.
Mühendislik kariyerine Avusturya’da Graz Teknik Üniversitesinde başlamış ve Prag’da Prag Üniversitesinde devam etmiştir.
Bir Dahi Mi?
Tesla inanılmaz hafızası sayesinde altı dili çok rahat konuşabiliyordu. Annesi çevresinde pratik ev aletleri yapmasıyla bilinirdi. Yani genetik yatkınlığı vardı böyle işlere.
Gratz’daki Bilim Enstitüsü’nde 4 sene Matematik, Fizik ve Mekanik okudu. Ama onun esas ilgi alanı elektrik oldu. O dönemlerde elektrik henüz emekleme dönemini yaşayan çok yeni bir bilim dalı durumundaydı. Akkor telli ampul daha icat edilmemişti bile.
George Westinghouse’a yani, Pittsburgh’da kurulu Westinghouse Electric Company şirketinin sahibine alternatif akım jeneratörü’nün patent haklarını sattığı sırada Edison’un doğru akım dinamoları ile elektrik üretildiğini hatırlatmakta yarar var.
İki Dahinin Yolları Kesişti Mi?
Aslında Edison’la bir süre birlikte çalıştığı ve doğru akım üreteçleri ile ilgili sorunları çözmesine yardım ettiği ancak, o dönem için çok önemli buluşlarına karşılık olarak Edison’un kendine söz verdiği ödülü, daha önemlisi değeri vermemesi ve doğru akım üretmek ve pazarlamak konusunda ısrarcı olması nedeniyle ayrılıp kendi çalışmalarını yapmaya başladığı bilinmektedir.
Arabalarımızda kullanılan elektrik doğru akımdır, uzun mesafelere taşınırken kayıpları fazladır.
Entrika?
Edison’un şimşeklerini bu dönemden sonra hep çekmiş ve bir anlamda bilimsel hatta daha çok ticari kıskançlığın kurbanı olmuştur. Hatta Edison West Orange, New Jersey’de çocuklara para karşılığı toplattığı başıboş sokak hayvanlarını bürokratların ve halkın katıldığı gösterilerde hazırladığı özel bir sisteme yerleştirip alternatif akım vererek ilk elektrikli infazları gerçekleştirmiştir. Edison bununla da kalmamış, her yana bu infazların ve, alternatif akıma kapılıp ölen kişileri isimlerinin yer aldığı posterler astırıp, halkı alternatif akımın tehlikelerine karşı uyarmış ve Westinghouse üretimi elektriğin zararlarını anlatmıştır!
Edison kazanmış olsaydı, şu anda elektriğimiz iletimi zor ve çok daha pahalı, doğru akım olacaktı!
O dönemde doğru akım ile işler yürütülmeye çalışılsaydı bir süre sonra ciddi bir iletim dar boğazı yaşanırdı, çünkü bakır fiyatları hızla artmaktaydı ve doğru akım iletimi için de oldukça kalın çaplı kablolar gerekiyordu. Bunlara ek olarak, gerilim düşmesi yaşanmadan doğru akımı uzak mesafelere iletmek mümkün değildi. Oysa Tesla bobinler sayesinde önce kaynakta üretilen voltajı yükseltip, bunları son derece ince sayılacak kablolarla uzak mesafelere taşıyıp daha sonra, transformatör ile daha düşük gerilim seviyelerine indirerek akılcı bir sistem oluşturmuştu (bugün hala aynı sistemi kullanıyoruz).
Müthiş Bir Buluş!
Bu arada konuya ilgi duyan New York’lu Harold Brown 1889’da suçlu infazlarında kullanılmak üzere elektrikli sandalyeyi icat ediverdi. Zaten işe yarar bir teknolojiyi insan öldürmek için kullanmaya meraklı insanlık için, ne müthiş bir uygulama değil mi?
Haksızlığın Oluşturduğu Motivasyon
Sonraları kendi laboratuvarını kuran Tesla burada aydınlatma ile ilgili sayısız deneyler yapmış, gerçekleştirdiği gösterilerde kendi vücudunu iletken olarak kullanmış ve vücudundan akıttığı alternatif akım sayesinde başka hiçbir yere bağlı olmayan lambaları yakarak izleyenleri hayrete düşürmüştür. Niye mi? Edison’un alternatif akımın tehlikeli, doğru akımın kullanılmasının daha güvenli olduğundan yola çıkarak Tesla’yı hedef alan karalama kampanyalarına cevap olarak.
Bu arada ilk floresan ve neon lambalar da yine Tesla tarafından ortaya çıkarılmışlardır. Bir keresinde Edison’a çok kızdığı sırada “Edison bir konu ile ilgili olarak inanılmaz fazla efor sarf edebilir, mesela samanlıkta bir iğneyi aramak için tüm samanların altına tek tek bakabilir, oysa bu tür bir işi ben mühendislik hesapları yaparak çok daha akılcı ve kısa sürede yapabilirim” demiştir. Edison ile ilgili olarak ampulün bulunuşu hikayesini hatırlarsınız. Floresan lambalarla karşılaştırıldığında bulduğu ampulle Edison, aydınlatmadan çok ısıtmaya yarayan bir ürün ortaya koymuştur. Ekonomide bundan deklare edilen işlev ile gerçeği arasında bulunan fark diye bahsedilir.
Amerika’da Niyagara Şelaleri üzerine kurulan, Tesla ismini ve patent numaralarını taşıyan ilk hidroelektrik Jeneratörü 1896’da Buffalo’ya enerji taşımıştır.
1900’lerin başlarında en ilginç buluşlarından birini gerçekleştirmiştir. Karasal Durağan Dalga (terrestrial stationary waves) olarak adlandırılan bu buluşu sayesinde yeryüzünü iletken olarak kullanmış ve yerin bir diyapazon gibi farklı frekanslarda verilen elektrik akımlarına farklı tepkiler verebildiğini göstermiştir. Aynı zamanda 200 elektrik ampulünü aynı esasları kullanarak 40 kilometre uzaklıktan teller olmadan yakmıştır. Aslında bir denemesinde ufak çaplı bir yer sarsıntısına da neden olmuş daha sonraki daha güçlü bir denemede ise laboratuvarına onarılamayacak derecede hasar verdiğinden denemelerini bırakmak zorunda kalmıştır.
Bedava Elektrik
Tesla elektrik enerjisinin bedava olmasını istiyordu. Westinghouse ile olan sözleşmesini yırtıp attıktan sonra, 1900’de yatırımcı J. P. Morgan’ın 150,000 Dolar’lık mali desteği ile Long Island’da kendi “Kablosuz Yayın Sistemi”ni kurdu. Bu yayın kulesi, telefon ve telgraf hizmeti verecek, aynı zamanda dünyaya resim, borsa haberleri ve hava durumu yayını yapacak bir tasarımdı. Morgan bunun gerçek anlamda “bedava enerji” olduğunu anlayınca desteğini çekti. Morgan’ın desteğini çekmesi Tesla’yı finansal sorunlar içine sürükledi. Kule, hurda fiyatına alacaklılara satıldı. O dönemin kamuoyu Tesla’nın deli olduğunu düşünmeye başlamıştı. Döneminin ötesinde bir insan için acı bir durum değil mi? Markoni’den 10 sene önce radyo dalgaları ile ses iletimini gerçekleştirmiş olan Tesla’ya rağmen günümüzde Marconi radyonun mucidi olarak bilinmektedir.
İnsanda acı bir gülümseme yaratacak olmakla birlikte, Tesla’nın yaşantısının bir döneminde (1917) başarı belgesi olarak Edison madalyası ile ödüllendirildiğini söylemekte yarar var.
Tesla iyi bir Mucittir. Bilim konusunda örneğin Fizik dalında Einstein’nın görelik teorisi ve kuantum mekaniği ile ilgili konularda güncel bilgileri kabul etmemiştir. Elektriğin ışıtan hızlı gidebileceğini ileri sürmüştür.
Acı Son
07 Ocak 1943’te, 87 yaşında, beş parasız yaşadığı New Yorker otelinde öldü. İyi bir mucit olmakla birlikte çok kötü bir ticaret adamı olan Nikola Tesla’nın belki de Thomas Alva Edison kadar ünlü olamaması acıdır. Bunun birkaç nedeni bulunmaktadır. Buluşlarına patent alma konusunda dikkatli değildir. Medyayı Edison kadar etkili kullanmak konusunda en ufak bir kaygısı olmamıştır. Westinghouse ile yaptığı anlaşmaya fazlaca güvenmiştir.
Tarih, gerçekten de denildiği gibi, zafer kazananlar tarafından yazılmış olmalı. Ancak efsaneler altında yatan gerçekler, bilim dünyasının sararmış sayfaları arasından onları arayan meraklı insanlara göz kırpmaya devam ediyor.
Kaynaklar
(*) http://www.antrak.org.tr/gazete/062004/yazi02.html adresinde yayımladığım yazım esas alınarak yeniden kaleme alınmıştır.
http://tr.wikipedia.org/wiki/Nikola_Tesla
http://www.leyada.jlm.k12.il/proj/edsntsla/hist5.htm
http://www.crimelibrary.com/notorious_murders/not_guilty/chair/4.html?sect=14
http://bhs.broo.k12.wv.us/homepage/staff/lmester/lmtc.htm
http://bhs.broo.k12.wv.us/homepage/staff/lmester/coildope.htm
http://www.thelivingweb.net/tesla.html
http://home.earthlink.net/~drestinblack/invntion.htm
https://www.bbvaopenmind.com/en/tesla-vs-edison-a-mythical-rivalry/
