Güneş Kültü
“Güneş Kültü,, biz Türklerde pek eskidir. Bu meyanda eski Türklerin kendilerine şef olarak tanıdıkları büyüklerinin “Semaoğlu,, (yani “ Güneş oğlu,,) olduğuna dair inançlarına da ortak olarak rastlanır. Güneş, Saha Türkleri için çok önemlidir. Bu yüzdendir ki kendilerine “ Beyaz Güneşin Çocukları” derler. Eski Türkler de hakanlarını “Güneşin Oğlu” olarak kabul ederler. Güneş hiyerofanilerinin görüldüğü tüm topluluklarda durum böyledir. Örneğin Hint kralları “Güneş”, “Güneşin Oğlu”, “Güneşin torunları” sıfatlarına ya da adlarına sahiptirler .Yine Hititler de benzeri şekilde Hitit kralları “Güneşim” olarak nitelenmişler ve “Güneş”, “Güneşin oğlu”, “Güneşin torunları” sıfatlarına ya da adlarına sahip olmuşlardır”.Güneşin doğuşu kutsal bir olay olarak yorumlanmış ve Hitit kralları gündoğumunda güneşe dönerek günlük dini törenlerini yapmışlardır.
Güneşin gökyüzünde görünme süresinin
çoğalmaya ya da azalmaya başladığı
gündönümü zamanlarında özel törenler düzenlenmiştir.
Altaylı şamanistler güneşle ant içerlerdi.
Altaylı Türkler ve müslüman Türklerden Mişerler arasında
güneşle yemin etme adeti bulunur.
Kimi Türk toplulukları her sabah güneşe saygıyla selam verirlerdi.
Bugün de Anadolu’da
güneş doğduktan sonra uyumanın
evin bereketini kaçıracağına inanılır.
Hunların geceleri aya,
sabahları güneşe saygı gösterdiklerini,
çadırlarının kapılarını ışığın doğduğu yöne yaptıklarını biliyoruz .
Timuçin güneşe karşı dönüp ellerini göğsüne vurarak
dokuz kez diz çöküp ibadet eder (Moğolların Gizli Tarihi)
Diğer milletler gibi Türkler de
güneşin ve onun dünyadaki temsilcisi kabul edilen ateşin
arındırıcı, sağaltıcı, dahası yenileyici, canlandırıcı gücünden
yararlanmak isterler.
————————————-
Doğanın en müthiş ateşi olan Güneş
Uluu Toyon * ile ilişkilendirilir.
(* Ulu Ata (Yakutça: Улу Тойон, “Ulu Toyon”)
Tanrının Güneş olduğu saptırılmış iddiasına karşın,
Türk mitolojisinde Güneş kültü, kutsallığı yanında
___hiçbir şekilde Tanrı olarak algılanmaz.
O bilinen en doğal Tanrı sembolüdür.
Naacal öğretisinde de
Güneş doğrudan Tanrı değil,
onun birliğinin ve tekliğinin kitleler tarafından daha iyi anlaşılabilmesi için
seçilmiş bir semboldü.
————————————-
Mu kozmik diyagramı da Güneş’in , tek Tanrının kozmik simgesi idi.
Stonehengenin de
yaz gündönümünde
güneşin doğuşu ile aydınlanmak üzere düzenlenmiş olduğuna inanılır.
İnancın bu düzeyi Hunların, Türklerin ve Orta Çağ Moğollarının
mitolojilerinde çok açık görünmektedir.
Fakat diğer dinler – İslam ve Budizm
konar-göçer halkların mitolojisini silmiş olduğu için
bugün onu anlamak zor.
Eski çağ insanları doğadan faydalanmış ve korunmak için de
Güneşe ‘ateş’,
Aya ‘su’ olarak saygı göstermiştir.
Bu ayinin iki tarafı olduğunu açıklıyor
– arçı, yani arınma
ve algıs, yani arınmayı içe çekme, kabul etme.
Sahalarda Güneş ve Ay ıhıak’ları (Ihıakh, Isıakh bayram)
olmak üzere iki büyük ayin vardır.
Kış zamanına Sahalar ‘Cıl’ derler,
yaz zamanına ise ‘Sıl’.
Bildiğiniz gibi,
Saha’larda sıcak ve soğuk karşı karşıya gelmesi
at ve boğa muhalefeti olarak anlatılan destan var.
Burada at yazı, boğa ise kışı simgeler.
Saha’larda ve Altay haklarında Güneş Ihıak bayramı
Haziran’da kutluyorlar.
Güneş Ihıakh bayramı yazlığa geçtikten sonra yapılır.
Bu ayin çayırda yapılır.
En uzun gün yaşandığı gün
Güneşi karşılayıp, gelecek yıldan ne beklediğimizi,
dilediğimizi salama (yalama) bağlayarak
Üstteki güçlere belirtiğimiz Kutsal Gün’dür.
Güneş Ihıak’ları erkek doğası ile bağlıdır.
Ay Ihıakh bayramı kışlığa geçtikten sonra
Ebe (göl, ırmak, nehir, deniz) kıyısında yapılır.
Böyle olması Ay ve suya bağlı olduklarını gösteriyor.
Ay Ihıak’ları kadın doğası ile bağlıdır,
o yüzden ev içindeki gerçekleştirilen bir ayindir.
Sahalar,uzun yıllar sönük olarak kutladıkları dinî ve tarihî olan
bu bayramlarını
bugün resmî ve millî bayram ilan ederek
21-22 Haziran tarihlerinde kutlamaktadırlar.
Sahalar bugünlerde sabahın erken saatlerinde
(Yakutsk’da gece 03) kalkarak
yeni güneşin (günün) çıkmasını selamlarlar
ve dua ederler
Sonuç olarak
bugün Sahaları birleştiren
ve millî kimliklerini en canlı bir şekilde tutmalarını sağlayan
en önemli bayram Ihıax bayramıdır.
Not : Kısmen Derlenmiştir.
