felsefe taşı

“İnsanın aklında duyduğu ilk ve en basit duygu meraktır” der Burke. Merak etmeyen insan gelişemez. Merak bilginin anahtarıdır. Bilimin ve teknolojinin geldiği bu noktayı, merak eden ve bu meraklarını tatmin etmek için çabalayan insanlara borçlu olduğumuz bir gerçek.
Marie Curie, Alexander Bogdanov gibi yaşamları pahasına merklarının peşinden koşan bu insanlara…

Modern-fiziki- coğrafyanın kurucusu kabul edilen aynı zamanda doğabilimci Alexander Von Humboldt da merak eden insanların önde gelenlerindendi.

Humboldt 14 Eylül 1769 yılında Berlin’de doğdu. Çocukluğunda özel hocalardan matematik, dil ve klasik alanlarda dersler aldı. Ekonomi ve siyasi tarih konularında da eğitim gördü.

Küçük yaşlarda farklı bitki türleri ve böcekleri toplayarak onları sınıflandırdı. Doğa bilimine ilgisi o yaşlarda kendisini göstermeye başlamıştı. İleri de yapacaklarının ipuçlarını daha o yaşlarda veriyordu. 1787 yılında 6 ay boyunca Frankfurt Üniversitesinde finans dersleri aldı. Bu yıllarda botanik, mineroloji ve jeolojiye olan ilgisi arttı. 1789’da Ren Nehri üzerindeki bazı bazaltlarda minerolojik gözlemler yaptı.1790 yılında Ren Nehri Üzerindeki Bazalt Kayalar Üzerine Minerolojik Gözlemler adlı eserini kaleme aldı. Bu ilk bilimsel eseri oldu.
Bu konulardaki bilgisini artırmak için 1790 yılında Freiburgdaki maden okuluna kaydoldu. 1792-1797 yılları arasında Prusya’nın Franconia kentinde devlet müfettişi olarak çalıştı.

Annesinin ölümüyle yüklüce bir mirasa sahip oldu. Çok severek yapmadığı müfettişlik görevinden ayrıldı. Tüm zamanını gözlem ve araştırmalara ayırmaya başladı. Botanikçi Aime Bonpland ile tanıştı. Birlikte araştırma gezileri yapmaya karar verdiler.

Napoleon’un hüküm sürdüğü o yıllar, Avrupa’nın siyası açıdan oldukça karışık olduğu bir dönemdi ve araştırma gezileri için rahat ve güvenli bir ortam sunmuyordu. Bu sebepten yeni dünyaya seyahat etmeye karar verdiler. Güney Amerika’ya seyahat edip olabildiğince veri toplamayı planlıyorlardı. Bunun için gerekli izinleri almak üzere İspanya’ya doğru yola çıktılar. Pireneleri yürüyerek geçtiler. Humboldt; Barselona ve Valensiya arasında barometre basıncı kullanarak yükseklik ölçümleri yaptı. Valensiya’dan Galiçya’ya uzanan, İspanya’nın güneydoğusundan kuzeybatısına, enine yükseklik profilini çıkardı. Barometre kullanarak yapılan bu çalışma coğrafya biliminde çığır açtı.

16 Temmuz 1799 yılında Venezuela’nın Cumana kentine vardılar. Bu noktada Güney Amerika’ya ayak bastılar.

Humboldt, bu seyahati süresince yanında barometre, siyanometre, termometre, magnetometre, aynalı teleskop, oktenet,teodolit, mikroskop gibi pek çok aleti taşıdı. Hatta seyahat öncesi bu aletlerin kullanımlarını öğrenebilmek için bir yıla yakın ders aldı.

5 yıl süren Güney Amerika seyahati sırasında pek çok gözlem yapıp örnek topladı. Topladığı on binlerce bitki örneğinden en az altı binini Avrupa onun sayesinde tanıdı.

Orinoco ırmağının 1700 millik bir kısmını kanoyla 75 günde geçip Rio Negro’ya ulaştı. Bu yolculuk esnasında hem pek çok örnek topladı hem de Orinoco ırmağını haritaladı. Bu sayede Amazon ve Orinoco nehir sistemlerinin birleştiğini keşfetti.

And Dağlarını ziyaret ettiler. Cimborazo dağına tırmanarak bölgenin jeolojik yapısını inceledi. Bu araştırmaları yaparken 5760 metreye tırmanarak zamanının en yükseğe tırmanan dağcısı ünvanını da elde etmiş oldu. İlk tırmanış denemesinde oksijensizlikten bayıldı. Bu sayede yüksek irtifalarda yaşanan “irtifa hastalığının” oksijen yetersizliğinden kaynaklandığını ortaya koydu.

Gemiyle Peru’ya doğru yola çıktılar. Deniz yolculuğu esnasında deniz suyunun sıcaklığını ölçtü, suyun kimyasını araştırdı ve örnekler topladı. Daha sonraları Humboldt akıntısı olarak anılacak olan Güney Amerika’nın batısındaki soğuk su akıntısını keşfetti. Bu yolculuk esnasında meteorolojik ve astronomik gözlemlerde bulundu. Gezi süresince sadece bilimle ilgilenmedi. Simon Bolivar ve Thomas Jefferson gibi tarihi kişilerle tanışma fırsatı buldu. İnsan hakları ve kölelikle ilgili fikirleriyle ilgi çekti. Özellikle Simon Bolivar’ın büyük takdirini kazandı. Bolivar, Humboldt’dan Amerika’yı ikinci kez keşfeden kaşif diye bahseder. Avrupalı bir bakıştan ziyade, bir Amerikalı gözüyle Amerikan tarihini inceledi. Kızılderili kültürü ve inanışları ile ilgili araştırmalar yaptı.

Humboldt Güney Amerika gezisi süresince sadece coğrafyanın sınırları içinde kalmayıp ilgili olan disiplinlerle de ilgi kurdu. Botanik, zooloji, astronomi, manyetizm, klimatoloji, jeoloji, fizyoloji, tarih, etnoloji ve demografi ile yakından ilgilendi. Kendi geliştirdiği yöntemlerle bilime katkı sağladı. Barometreyle yükseklik ölçtü. Ortalama sıcaklık değerleri aynı olan noktaları birleştirerek bir eğri ortaya çıkardı ve buna izotermal doğru dedi. Bu sayede eş sıcaklık eğrileriyle dünya üzerindeki çeşitli iklim kuşaklarını karşılaştırma şansı buldu. Bu araştırmalar için aylarca farklı noktalarda ölçüm yaptı.

Deniz yüzeyinden yükseldikçe ortalama sıcaklıkların düşüş hızını inceleyerek tropik fırtınaların kaynağını açıkladı. Organik yaşam dağılımını değişen fiziki koşullara bağladı. Jeomorfoloji, hidrocoğrafya, iklim ve bitki örtüsü arasındaki ilişkileri inceledi. Kutuplardan ekvatora gidildikçe dünyanın manyetik alan yoğunluğunun azaldığını buldu. Volkanlar üzerine yaptığı çalışmalarda volkanların doğal bir hat boyunca geniş çatlaklar üzerinde oluştuğunu ortaya koydu.

1804 yılında Paris’e döndü. Burada seyahatlerinde yaptığı çalışmaları içeren, Bitkilerin Coğrafyası Üzerine Makaleler adlı 30 ciltlik bir eser yazdı. Annesinden kalan servet tükendiğinden geçimini sağlamak için birşeyler yapması gerekiyordu. Bu dönemde Prusya Kralı’nın danışmanlığı ve saray mağbeynciliği görevlerini üstlendi.

1829 yılında çeşitli araştırmalar yapması için Rusya’ya davet edildi. 60 yaşında olduğu sırada, yardımcıları Gustav Rose ve C.G. Ehrnberg ile birlikte Rusya İmparatorluğunu Neva’dan Yenisey’e kadar baştan başa 25 haftada geçti.15.000 km yolu bir at arabasıyla tamamladı. Bu yolculuğunda Orta Asya platosunun yüksekliği ile ilgili bilinen hatalı bilgileri düzeltti. Ural dağlarında altın ve elmas madenleri buldu. İzotermal bir dünya haritası için veri topladı.

Rusya macerasından sonra Berlin’e döndü. Burada halka açık konferanslar verdi. Meteoroloji haritalarında izobar ve izoterm çizgilerini kullanarak bu bilimin temellerini attı. Kurduğu hava istasyonları ağı iklim değişikliği araştırmalarında öncü oldu.
Berlin’de olduğu dönemde, o güne kadar yaptığı tüm çalışmalarını Kosmos adlı bir eserde toplamaya karar verdi. Bu çalışmanın ilk cildi Humboldt 76 yaşındayken yayımlandı. Toplam beş cilt olan bu eserin son cildi Humboldt 89 yaşında öldükten kısa bir süre sonra, 1859 yılında yayımlandı.
Humboldt’un adı keşfettiği pek çok canlı türüne ve coğrafi oluşuma verildi. Spheniscus Humboldtitii- Humboldt pengueni, quercus humboldtitii- humboldt meşesi, Humboldt akıntısı, Humboldt nehri, Humboldt County (ABD) ve aydaki bir bölgeye verilen Mare Humboldtianum onlarca isimden sadece birkaçı.

Ölümünden sonra arkadaşları tarafından kurulan Alexander Von Humboldt vakfı bugün halen genç bilim adamlarına destek vermeye devam etmektedir.