felsefe taşı

Sözlük anlamıyla vicdan; yanlış ve doğrunun ne olduğunu bildiren duygu, içsel bir ses. Davranışlarımızın ahlaki olup olmadığı hakkında öznel şuur. Bu da bir sistem dahilinde uyararak, suçlayarak, kınayarak, yargılayarak ya da onaylayarak kendine özgü bir biçimde yaşam ve eylemlerimize etki etme durumu. Ruhsal bilgiye göre vicdan: ruhun öz malı olan bir yetenektir, kudrettir ve tekamül oranında gelişir.

Yaşamımız içinde dilimize pelesenk olan birkaç sözcük.“Vicdanım el vermiyor”, “Hiç mi vicdanın yok”, “Vicdanımın sesine kulak verdim”, “Vicdan azabı çekmek” gibi… Benzer örneklerlerde ifade edildiği üzere, bu içsel ses; içinde zaman zaman fırtınalar kopan, tüm duyularını üzerimizden ayırmayan, aklı, gözü, kulağı her an üzerimizde olan, her gün bizi imtihan edilip hesap verdiğimiz ve tatmin edemediğimizde peşimizde olan özümüz aslında.

Çinli düşünür Konfüçyüs, “Her gün kendimi üç konuda sorgularım; başkaları adına yaptıklarım da elimden gelenin en iyisini yapabildin mi? Dostlarımla ilişkilerimde söylediğim sözlerle güvenlerini yitirecek bir şey dile getirdin mi? Kendime uygulamadığım bir şeyi diğer insanlara yaptım mı?” Acaba kaçımız bu üç soruyu kendimize soruyoruz? Tabi ki şu günlerde siyaset zirve yapmışken bürokratlar ülke adına yapılanlar için en iyisi, en doğrusu yapılabildi mi? Hak, hukuk, adalet eşit hizmet verebildi mi? Halkın ödediği vergiler halkın yararına doğru olarak geri döndü mü? Çalışanlara sevgi saygı sunulabildi mi? Dost bildiklerimize güveni koruma yükümlülüğümüzü arada bile olsa hatırlıyor muyuz? Çünkü gerçek dostluklar kolay kazanılmıyor.

Romalı düşünür Syrusise; “Kanun olmadığında bile vicdan vardı.” Diyerek yöneticileri ve bireyleri kendilerine karşı uyarmamış mı? İşte binlerce asır önce düşünürler gayet net bir ifade ile gerçekleri dile getirmişler. Yapmak istediğimiz her hangi bir icraatı kendi vicdanımıza kabul ettiremiyorsak en iyisi o işe hiç başlamamak. Belki vicdan peşimizi bırakmayacak ama yaşam içinde buna muhakkak bir cevap verecektir. Eğer tanrı bize vicdan bağışlamışsa… Vicdan tanrının atadığı bir vekil gibi eğer genlerinizde yoksa sonradan da olmuyor. Amerikalı şair Nash bir deyişinde şöyle der ; “Bu yerkürenin üzerinde mutlu olmanın tek bir yolu vardır; o da ya bir temiz vicdana sahip olmak veya hiç vicdanı olmamaktır.” Velhasıl vicdan sahibi olmamak bizim elimizde değil, ama temiz bir vicdana sahip olmak bizim elimizde. Yaşadığımız sürede insanın kendisine ve karşısındaki insanlara verdiği savaşın kazanılmasına bağlı. Bilesiniz ki zor iş.

Bir Fransız deyişiyle bu konuyu noktalıyorum. “Temiz bir vicdan kadar yumuşak bir yastık yoktur.”