felsefe taşı

Dijital bir varlığın hangisinin orijinal olduğu nasıl tespit edilebilir?
Twitter’ın kurucusu Jack Dorsey on beş sene önce attığı ilk Twitter mesajını (tweet) geçtiğimiz günlerde “satışa çıkardı”. İşin daha da ilginci açık artırma usulü yapılan satışın sonucunda bu tweet iki milyon dokuz yüz küsur bin dolara “Aslen Türküm” diyen Malezya asılı işadamı Sina Estavi tarafından satın alındı.

Bir tweet’i satışa çıkarmak ne demek? Twitter kullanıcıları her gün yüzlerce tweet’e maruz kalıyor: Takip ettikleri diğer Twitter kullanıcılarının yazdıkları yeni mesajlar! Bunlardan bir tanesi nasıl oluyor da 2,9 milyon dolara alıcı buluyor? Mona Lisa’nın kağıda basılmış bir kopyası beş para etmez belki. Peki Louvre Müzesi’nde sergilenmekte olan orijinal kopyası? O satışa çıkarılsa? Herhalde milyonlarca doları gözden çıkaracak birkaç düzine koleksiyoncu bulunur.

Söz konusu “eser” fiziksel değil de dijital olunca, onun orijinalliği nasıl tespit edilecek? Dorsey’in on beş senedir orada duran ilk Twitter mesajının hangisi orijinal? Belki de dünyada her gün binlerce meraklı Google’a gidip “Dorsey’in ilk Twitter mesajı” diye arama yapıyor ve ekranda çıkan sonuçlardan o mesajı görüyor.

İş dijitale geldiğinde bir kopyayı diğerlerinden ayırıp onu “orijinal” olarak mühürlemek artık mümkün. Blokzinciri mimarisi üzerinde geliştirilmiş olan özel jetonlar (token) bu işe yarıyor. Bu jetonlara Non-Fungible Token (NFT) deniyor. Yani “Değiştirilemez Jeton”.

Yaşı tutmayan kuşaklar bunu çok saçma bulabilir. O mesajı bir iki arama sonucunda ekranda görüntülemek varken neden milyonlarca dolar ödesinler ki? Bu aslında kopyaları dünyanın dört bir yanına yayılmışken orijinal Mona Lisa’ya para saymaya hazır olmanın dijital kültürdeki karşılığı. Geriye Da Vinci-Mona Lisa ikilisi ile Dorsey “just setting up my twttr” mesajına atfedilmiş değerler arasındaki farkı kapatmak kalıyor. Bellidir ki Da Vinci-Mona Lisa ikilisine atfedilen değer bir süre daha dijital herhangi bir “sanat eseri”nden daha yüksek olma özelliğini koruyacak. Ancak dijital ürünlerin “sanatsal değeri” de geniş kitlelerce kabul edildikçe er ya da geç Mona Lisa da geçilecek! Monet de! Warhol da!

NFT jetonları uyumlu bir blokzinciri üzerinde çalışabilmekte. Şu an bu alandaki en popüler blokzinciri Etherium. Bitcoin blokzinciri bu tür jetonlarla uyumlu değil. NFT jetonu, tipik bir kriptopara değil. NFT jetonları bir kripto para birimi olmaktan ziyade dijital bir sertifika. İlgili dijital ürünün orijinalliğini belirleyen. O nedenle bir NFT jetonu “satılıyorsa” bunun karşılığında bir para birimi ile (örneğin Ether ile) bir ödeme yapılması gerek. Örneğin Sina Estavi Dorsey’in ilk Twitter mesajını 1630,5825601 ether ödeyerek satın aldı (2,915,835 dolar 47 sent).

Herhangi bir dijital nesne NFT jetonu ile eşleştirilip sertifikalandırılabilir. Bu bir Twitter mesajı olabileceği gibi bir video klip, bir dijital fotoğraf ya da dijital bir metin olabilir. Dileyen herkes NFT uyumlu bir blokzinciri üzerinde bir dijital hesap açıp, dijital varlıklarını NFT’ye dönüştürebilir. Bunları (yeniden) satabilir. Satmasa bile varislerine miras olarak bırakabilir. Blokzincirinin “değiştirilemezlik” özelliği burada anahtar rol oynar. Böylece hangi mesajın, videonun, fotoğrafın ya da metnin orijinal hangisinin kopya olduğunu tespit etmek artık mümkündür!