felsefe taşı

Çevrenizde Vikipedi’ye madde yazan veya mevcut bir maddeyi güncelleyen kaç kişi var? Güncellemeler ne tür bir süreçten geçiyor? Güncelleme yapanların kaydı tutuluyor mu? Dijitalleşme “doğrudan demokrasi” sağlayabilir mi?

Geçtiğimiz günlerde bir konuşmaya kulak misafiri oldum. Konu döndü dolaştı Vikipedi’ye geldi. Taraflardan birisi diğerine konuştukları husus hakkında Vikipedi’ye bakıp bakmadığı sordu. Ötekisi belli ki bakmamış ama altta kalmamak için “bakmadım” demek yerine, Vikipedi’nin güvenilirliğini sorgulamaya kalktı.

Vikipedi’deki bilgilerin doğruluğu konusunda neden bu tereddüt ? Dileyen herkesin oraya dilediğini yazmasından dolayı mı? Örneğin çevrenizde Vikipedi’ye madde yazan veya mevcut bir maddeyi güncelleyen kaç kişi var? Teoride dileyen yazabilir ama pratikte daha ziyade “bilgi”ye ve “bilgiyi paylaşma”ya önem verenler Vikipedi’ye yazıyor.

İkinci husus yazılan bir içeriğin akıbeti. Vikipedi’de her madde bir kaç editorün kontrolündedir. Herhangi bir maddedeki bilgiler güncellendiğinde bu editörlerin kontrol sürecine girer. Editörler uygun bulmazsa o güncelleme geçersiz sayılır. Bu gönüllü yapılan bir iştir; madde yazmak gibi.

Ayrıca bir maddede herhangi bir güncelleme yaparsanız bu işlem kullanıcı adınız veya IP adresiniz baz alınarak loglanıp saklanır. Herhangi bir Vikipedi maddesine gittiğinizde “geçmişi gör” linkini seçerseniz, kimin ne zaman ne tür değişiklik yaptığını ve bu değişikliğin kim tarafından kontrol edildiğini görebilirsiniz.

Amiyane tabirle Vikipedi “Dingonun ahırı” değil. Ayrıca basılı ansiklopedilerdeki bilgilerin yanlış olmadığı inancı nereden geliyor? Maddeleri konunun uzmanlarının yazmış olması mı?

2005 yılında Nature dergisi Vikipedi’deki bilimsel makalelerin güvenilirliliğinin klasik basılı ansiklopedilerin seviyesinde olduğunu yazdı. Sonraki yıllarda yapılan çalışmalar da benzer sonuçlar üretti. IBM’in yaptığı bir başka araştırma hatalı yazılan bir maddenin kontrol edilme ve düzeltilme hızı ile ilgiliydi. Süreç o denli hızlı yapılıyor ki pek çok kullanıcı bu tür hatalı bir bilginin o maddeye dahil edilmiş olduğunu bile göremiyor.

Vikipedi türü geniş kitlelerin işbirliği ile yapılan faaliyetlere ikircilikli yaklaşmak, özde katılımcı demokrasi olgusuna tereddütle bakmaya işaret ediyor olabilir mi? Temsili demokrasinin varlığı katılımcı demokrasinin lojistik sebeplerle sağlanamaması ile ilgili değil midir, “artık”? Buna ek kriterler getirmek demokrasiyi gölgelemez mi? Irk, cinsiyet, eğitim düzeyi vb gibi.

Dijitalleşme o lojistik sebepleri birer birer ortadan kaldırmakta. Gelecek birkaç on yıl içinde bireyler, bulundukları yerden anlık olarak şahsen oy kullanarak, bugün ancak ulusal meclislerde alınan kararları, doğrudan alıyor olabilecek. O halde temsilcilere gerek kalacak mı?

Bu kez büyük bir olasılıkla güvenlik sorunu öne sürülecektir. Dijital katılımda bulunanların zorla değil de özgür iradeleri ile oy verdikleri nereden bilinecek? Ya birisi bir başkasının dijital kimlik ve erişim bilgilerini çalarak onun yerine oy kullanırsa? Bütün bu tereddütler yaşanırken temsili demokrasinin karnesi nasıl? Onu oluşturan politikacıların profili, bilgi ve beceri seti, performansları?

Global muhafazakarlaşmanın giderek arttığı günümüzde temsili demokrasiyi eleştirmek “rakibin ekmeğine yağ sürmek” olarak değerlendirilebilir. Oysa işin spekülasyonunu yapmak yerine doğrudan demokrasinin olmazsa olmazı olan dijitalleşmeye odaklanılsa, dijital okuryazarlık artırılsa, dijital bilgelik yaygınlaştırılsa faşizme kaçan muhafazakarlaşma eğilimlerinin de dünyanın dört bir yanında azalmaya başladığı görülecektir.