Kabile Zihniyeti ve Bireye Sirayet
“Hastalıklı bir topluma iyi eklemlenmiş olmak, sağlıklı olmanın bir ölçüsü olamaz.” Krishnamurti
Klan ya da kavim; geleneksel topluluk, kabile şeklinde tanımlanır. Toplumsal ve ekonomik ilişkilerinde “Sen, Ben, bizim oğlan” sistemi ile hareket eden bir topluluktur. Topluluk içi birbirine amansızca sirayet hatta bir anlamda yapışma had safhadadır. Sürekli sadece aynı topluluk içi ilişki ve işbirliği sürer gider. Sistemin derinlerine çekilerek bireyin beyni daha iyi yıkamak için yaşamının her alanı sömürülmeye çalışılır. Sevgi sömürüsü her daim yapılıp varsa boş zamanların tamamına el konmak istenir. Gördükleri ve benimsedikleri ezber yaşam sistemi, yeni kuşaklara cebren ve hile ile dayatılır. “Büyüklerimiz de bunu böyle yapardı, bizim zamanımızda…, atalarımız da vs…” şeklinde taarruzlarla bireyin en önemli kimliği yani birey olabilmesi, düşünmesi, sorgulaması, başkalarının değil kendi aklını kullanması elinden alınmak için amansızca çabalanır. Otoriter liderlere ya da lider takımına biat etmek özendirilir. Baba-Ata kültünün devamı niteliğindedir. Bu tip ilkel topluluklarda saygı kulluk gibidir, kibarlık değildir. Kul-köle tipi boynu bükük saygı, karanlık feodal zihniyetteki gibi sadece yaşa, etikete ve makamadır, yaşanmışlıktan edinilen deme değildir. Tarikat vari bir yaklaşım ile kişinin hayatının her alanına sirayet söz konusudur. “Bu budur”cu yani dogmatik kör zihniyet mevcuttur. Kavim felsefesinde “Kızım sana söylüyorum, gelinim sen anla” tarzı bıkkınlık veren bir aba altından sopa gösterme taktiği ile yaşam biçimi şiddetle ve durmaksızın dayatılır.
Klan zihniyeti sosyalleşme bahanesini de çok güzel kullanır. Amaç, bir araya gelinince verimli bir birliktelik değildir. Boş vaktin yine benzer şahsiyetlerle doldurulmasıdır. Klan ve kabile zihniyeti belli mutlak uyulması gerekli kuralları da bireye zorla uygulatmaya kalkar ve küçük şeylerin peşinde koşarak hayat sürdürülür. Eflatun şöyle diyor: “Küçük şeylere gereğinden çok önem verenler, elinden büyük iş gelmeyenlerdir. ” Klanımsı yaşamın en önemli özelliklerinden biri üyelerinin birbirine çıkar ilişkisine dayalı bağlılığıdır. Amiyane tabir ile “Bugün sen benim sırtımı kaşı, ben de yarın senin sırtını kaşırım” basit tüccar mantığı ile bir nevi sosyal güvenlik sistemi kurmuşlardır. Klan zihniyetine sahip kişilerde birey olarak değil; sadece bir yığın oluşturduklarında mutlu ve mesut olmak ortak niteliktir. Çoğunluğu boş zamanı değerlendirme, bu zaman diliminde verimli, üretken ve yaratıcı işlere vakit ayırma konusunda zayıftır. Birçoğunun hobileri yoktur. Kendini ve insanlığı geliştirmek için ne yapabileceğini düşünmez. Söylemleri şeklen “Hep bir arada olalım, bir sevgi yumağı olalım, ona dolanıp dünyayı sarmalayalım” iken, ite kaka bir araya toplananlar arasında maalesef yanında ruhunu da getiren kimse yoktur. Ayrıca gelenekçi klan zihniyeti çatık kaşlı, otorite sembolü yaşlı-erkilliği de beraberinde getirir.
Aile mahremiyeti konusunda da bu zihniyet zayıftır. “Ben her şeyimi paylaşırım, gizlim saklım yoktur…” mottosu ile aile içi her konuyu da her ortamda ortalığa saçmaktan çekinmez. Çekinmediği gibi yaşamın her alanında yaptığı gibi “Böyle yapılmalı!” söylemi ile farklı davranışlarda bulunanların üzerine gelir. Klancılar, başkalarının hayatı hakkında atıp tutmak gibi, hatta utanmadan onların yaşamına karışmaya yeltenmek gibi davranışları kendilerine hak görebilirler. “En iyi bildiğim, haddim olmalı!” söylemi klan zihniyetçilere çok uzaktır.
İnsanoğlunun gelişim sürecinde gerilerde kalmış klan, kavim, aşiret, kabile tipi menfaat amaçlı toplulukların bireyleri; ezkaza bir gün yalnız başlarına kaldıklarında ciddi anlamda panikleyip sudan çıkmış balığa dönerler. Yalnızken zaman geçirmeyi bilemezler, kala kalır ne yapacaklarını şaşırır ve telefona sarılırlar. Klan zihniyeti empatiden (duygudaşlık) yoksundur. Başkalarının ne düşünebileceği onların yerine kendini koyarak düşünebilme bir lükstür. O, atgözlüklü yaşamını kavmi ile birlikte yaşar ve daha kötüsü bunu çevresine dayatmaya kalkar. Asabiyet, bu yaşam biçiminin vazgeçilmez bir parçasıdır. Eşitlik ise söz konusu bile değildir.
İshak Alaton şöyle diyor: “Para ötesi, para-üstü bir konu vardır. Bunu parayla satın alamazsınız. Bunun adı zevk ve keyiftir. Zevk almak, keyif duymak ancak “kültür” ile mümkündür. Yaşlılığınız için biriktireceğiniz kötü gün parası kadar belki ondan da önemli olan bu zevkler ve mutluluklardır. Bunlara sahip olmak ancak kültürle mümkündür. Para kazanmaya emek verdiğiniz kadar kültür edinmeye de emek verin.” “Para harcamak ayrı bir kültürdür.”
“Bütün mes’ele sürünün bir parçası olmak değil, benzerler arasında “kendi” kalabilmek, olabilmek.” diyor Prof. Dr. Mehmet Kerem Doksat. Kitlenin (Bilinçsiz olarak bir arada bulunan yoğun topluluk) veya kavim zihniyetinin yolunun sonucu kişi “herkes gibi” olur; oysa aydınlanmış gerçek bir bireyler ise “kendisi gibi” olur. “İnsanlar ikiye ayrılır: Mezarlıklara girenler ve ansiklopedilere girenler.” diyor Çetin Altan Üstad. Klan zihniyetinde aile içinde çocuğa bir birey olduğunu hissettirme, saygı gösterme ve onu adam yerine koymak yerine; onu aile büyüklerinin çizdiği yolda yürütmek mevzu bahistir. Klan zihniyeti öyle görmüştür, öyle yaşamalıdır; zincir kırma ihtiyacı yoktur, daha da sağlamlaştırır. Gelişmiş ülkelerde feodal zihniyetin bu anlamsız geri kalmış kalıpları tarihin çöplüğüne birer birer süpürülmektedir. Bu yapıda büyüyen gençler, aileden klan hayatı görürler ve kavim eğitimi alırlar. Ataerkil baba diktatoryası ile de gerektiğinde şiddetle bastırılıp, özgür bireyler olamazlar.
“Kendimiz olarak doğar; kendimizden bir başkası olarak ölürüz.” Hanri Benazus
Berk Yüksel
